Po co komu Ikona?

Po co komu Ikona?

W obecnych czasach  obrazy atakują nas dosłownie wszędzie,  internet kipi możliwościami graficznymi   a gazety mają coraz mniej informacji a więcej zdjęć. Maszyny potrafią drukować laserowo z mikroskopijną precyzją. Ludzie latają w kosmos i próbują rozwiązać tajniki genów. Czy w takich czasach obraz -  Ikona wśród setek obrazów i wizji ma szanse przetrwania? Czy komuś się przydaje? Czy raczej artystom parającym się jej tworzeniem grozi kolejny ikonoklazm?

Co wyróżnia Ikonę?

Ikona, choć może się wydawać dziełem banalnym, ma wiele cech, które odróżniają ją od innej sztuki nawet tej sakralnej. Dla znawców sztuki, będzie to dzieło malarstwa tablicowego, czyli wykonane na desce, kamieniu, lub innym podkładzie w formie płyty. Dla człowieka religijnego, będzie to dzieło przedstawiające historię zbawienia, sceny biblijne lub najważniejsze postacie: Chrystus, Maryja, Święci. Dla artysty będzie to dzieło malowane zazwyczaj średniowieczną techniką tempery jajowej, na podkładzie gruntu klejowo kredowego, malowane transparentnie… Więc gdzie tajemnica?

Dzieło Kościoła – nie pojedynczego artysty

Aby dobrze rozeznać, czym Ikona jest, trzeba by najpierw prześledzić kto ją tworzy i po co.

Ikony w zasadzie są do siebie podobne. Powstają w oparciu o jedne i te same wzory. Owszem, historia i wybitni artyści podzieli je na różne style. Jednak zasada jest zawsze ta sama. To może wydawać się nudne. Czy aby na pewno?

Ikona powstaje wedle utworzonego Kanonu. Nad nim pracuje cały Kościół, w szczególności Kościół Prawosławny. Prócz muzyki liturgicznej nie ma żadnej innej sztuki podobnej ikonografii, której Kościół poświęciłby tyle troski formułując teologię, dokumenty… Decyzją w oparciu o Biblię i Tradycję , teksty Ojców Kościoła, interpretacje teologiczne powstają zasady przedstawiania scen, odczytywania kolorów, znaczenia gestów… To dzieje się od czasów średniowiecza. Powstają Hermeneje, czyli podręczniki dla malarzy oraz podlinniki – czyli szkice z opisami.

Ikonopisarstwo  jest też sztuką, za którą ginęli ludzie. W czasach różnych herezji, szczególnie Ikonoklazmu, ludzie przekonani o wartości Ikony, nie tylko tej materialnej, stawali w obronie twórczości ,odpowiadając na ataki formułowaniem zagadnień teologicznych i ich obroną , a czasem więzieniem, torturami i życiem.

Czy to ogranicza artystę?

Kanon nie ogranicza artysty. Jeśli artysta ma oczywiście w sobie tyle pokory by go stosować, poznawać i dokształcać się. Wyznaczniki mają artystą kierować, torować mu drogę, formować jego wyobraźnię i ducha, wprowadzać porządek. Sam malarz nie jest wtedy ograniczony co do umiejętności, kunsztu.

Od samego artysty wymaga się jednak by był osobą wierzącą, moralnie poprawną i  przede wszystkim koncentrował się na tym,  aby samemu miał żywą relację z Bogiem  poprzez modlitwę, sakramenty…  Sama Ikona powinna też powstawać w atmosferze modlitwy, ciszy, skupienia…

Po co robi się ikony?

Ikona przede wszystkim ma zachęcać do zagłębiania się w sprawy duchowe. Ikony zazwyczaj opowiadają o dogmatach i ważnych wydarzeniach zbawczych. Pozornie są prostymi malowidłami. Jednak kiedy otworzy się księgę znaczeń kolorów, gestów, odkrywa się tajny język i czyta.

Ikona służy więc do modlitwy i rozważania. Do zagłębiania się w tajemnice. Ma za zadanie rozkochać nas w Zbawicielu i Jego Dziele Zbawienia. Ma działać na wyobraźnię, pobudzać i kierować.

Ikona służy też liturgii, szczególnie w Prawosławiu. Każde święto, każde wspomnienie ma swoją Ikonę. W Cerkwi tę Ikonę znajdujemy jako pierwszą wystawioną na podeście przed Ikonostasem.

Na Święto Teofanii (Chrztu Chrystusa) mamy Ikonę Chrztu. O wiele głębiej przeżywa się tajemnice kiedy obraz pokrywa się na tekstami  liturgicznymi.

Liturgiczny tekst wielkiej hagiasmy w święto Teofanii:

Dzisiaj bowiem nastała nam uroczysta chwila i chór świętych gromadzi

się z nami  i Aniołowie wspólnie z ludźmi obchodzą uroczystość.

Porównaj na ikonie: Aniołowie i ludzie

Dzisiaj bowiem łaska Najświętszego Ducha w postaci gołębicy zstępuje uświęcając wody. Dzisiaj zstąpiło niezachodzące Słonce i świat oblany został światłością Pańską.

Porównaj: Gołębica i promienie oraz otwarte obłoki…

Dzisiaj stopy Pana stanęły na barkach istot wodnych. Dzisiaj niestworzony dobrowolnie przyjmuje położenie ręki swego stworzenia.

Porównaj na ikonie co ma pod stopami Jezus. Są to symbole Morza Czerwonego i Jordanu.

Dzisiaj Prorok z przywiązaniem przystępuje do Stwórcy i drżąc stoi przed Nim, widząc przybyłego do nas Boga. Dzisiaj niemający początku schyla głowę przed swoim sługą, aby nas wyzwolić z niewoli. Dzisiaj ręka Proroka dotyka szczytu pałającego ogniem, aby nas, obmytych w kąpieli nieskazitelności, przyodziać w szatę niewinności.

Porównaj na ikonie :ręka Jana i jego postawa.

Dzisiaj wody Jordanu zamieniają się w lekarstwo dla ludzi przez zjawienie się Boga naszego.

Porównaj na ikonie: wskakujące i wyskakujące dzieci

Łączność z Prototypem

Zasadniczym i podstawowym celem Ikony jest jej łączność z Prototypem. Ikona jest swego rodzaju oknem na świat już Uwielbiony. Nasza ograniczona czasem wyobraźnia ma przez ikonę i modlitwę otworzyć się i ukierunkować. Ikona ma uobecniać Osobę na niej przedstawioną nie przez piękno i naturalizm, ale przez modlitwę i wiarę. Ma być jej teofanią, czyli stać się miejscem objawienia prawd wiary i osób przedstawionych. Nie chodzi o to, by Ikona była dziełem najpiękniejszym, przedstawiała naturę taką jaką widzimy. Ma ona być dziełem duchowym, powodującym „wirtualną” obecność osoby przedstawionej na niej.

Czy grozi nam kolejny ikonoklazm?

Ikona staje się modna. Ale czy to tylko moda? W obecnych czasach taktowne jest posiadanie choć jednej ikony w domu. Jej forma, styl pasuje właściwie do każdego wnętrza. Ale czy rozumie się co się posiada?

Obserwuje się dzisiaj coraz większą nad-filologię ikon. Dopisywanie znaczeń, których nie mają. Fantazyjne opisy pobudzające wyobraźnię i uczucia a nie kierujące do Biblii, do poznania Tajemnic Wcielenia. Ponadto kopiowanie na dużą skalę, tworzenie przez maszyny. Nadwyrężanie wizerunku: nadruki na bluzach, szklankach, papierowe karteczki, plakaty przyklejane na deskach ,produkowane w tysiącach egzemplarzy, tylko po to by sprzedać. Fantazyjne i niedbałe dzieła ikonopodobne, sztucznie starzone, malowane sztuczną farbą… Wszystko po to by był efekt WOW! I odłożenie na półkę.

To wszystko bardzo zubaża Ikonę.

Po co więc komu Ikona?

Jeśli chcesz podarować komuś Okno na Duchowy Świat – podaruj Ikonę

Jeśli chcesz by Bóg był obecny w jego życiu – podaruj Ikonę

Jeśli chcesz podarować obecność Bożą – podaruj Ikonę

Jeśli chcesz podarować modlitwę – podaruj Ikonę

Jeśli chcesz otworzyć czyjeś serce – podaruj Ikonę

Jeśli chcesz powiedzieć: Bóg jest najważniejszy – podaruj Ikonę

Jeśli chcesz opowiedzieć o Bogu Który Jest  – podaruj Ikonę

Jeśli jesteś bezradny w jakieś sytuacji – podaruj Ikonę

Podaruj Ikonę, nie coś podobnego. Nie określaj wartości  poprzez pieniądze ani chwilowy efekt WOW!

• Poprzedni artykuł